Er zijn diverse vormen van mediation. De meeste mensen kennen mediation bij echtscheidingen (familie-mediation), mediation op de werkvloer bij kwesties tussen bijvoorbeeld een werknemer en een leidinggevende maar ook burenbemiddeling is een vorm van mediation.
In dit geval gebruik ik de probleemoplossende mediation. Dit is een vorm van mediation waarbij het probleem wordt verkend, de standpunten worden geformuleerd en de achterliggende belangen boven tafel komen. Op grond van deze belangen wordt er onderhandeld om tot een voor beide partijen bevredigende oplossing te komen.
De belangrijkste voorwaarden van mediation zijn:
Vrijwilligheid
Partijen nemen deel aan de mediation op basis van vrijwilligheid. Op het moment dat zij geen vertrouwen meer in het proces of de mediator hebben, kunnen zij (eenzijdig) met de mediation stoppen zonder dat zij aangaande dit besluit elkaar of de mediator verantwoording schuldig zijn;
Vertrouwelijkheid
Zaken die binnen de mediation besproken worden, zijn vertrouwelijk. Willen partijen over het besprokene buiten de mediation met anderen praten (bijvoorbeeld hun echtgenoot, een vriend, een leidinggevende, de vakbond), dan kan dit alleen als partijen dit elkaar toestaan. Ook de mediator is gehouden aan de vertrouwelijkheid. Ook de verslagen van mediationgesprekken zijn vertrouwelijk;
Veiligheid
Partijen moeten binnen de mediation in openheid met elkaar kunnen communiceren en moeten daarbij niet bang zijn dat uitspraken later tegen hen worden gebruikt. Binnen mediation geldt dat een mondelinge afspraak geen afspraak is; pas als de afspraken die gemaakt zijn, schriftelijk zijn vastgelegd en door partijen zijn ondertekend, kunnen partijen elkaar aan deze afspraken houden;
Verantwoordelijkheid
Partijen zijn en blijven zelf verantwoordelijk voor de manier waarop ze het conflict willen oplossen. De mediator geeft partijen de ruimte zelf besluiten te nemen met betrekking tot de vraag wat voor hen een aanvaardbare oplossing is.
Vertrouwen
Vertrouwen in de mediator is van groot belang voor het slagen van het mediationproces. De basis van het vertrouwen dat partijen in de mediator stellen, wordt natuurlijk gelegd door zijn neutraliteit en zijn onafhankelijkheid. Daarnaast spelen persoonlijke eigenschappen natuurlijk een belangrijke rol. Je zou kunnen zeggen dat het moet klikken tussen partijen en mediator.
De fasen in het mediationproces:
Voorbereidingsfase
De mediator heeft contact met beide partijen apart van elkaar, meestal gebeurt dit telefonisch na een aanmelding via e-mail. De mediator maakt een mediationovereenkomst met daarin een korte beschrijving van de kwestie en een aantal belangrijke zaken zoals de voorwaarden en ook de geheimhouding.
Dan begint de eigenlijke mediation waarbij de twee partijen en de mediator voor het eerst met elkaar om de tafel gaan zitten op een neutrale plek waar vrijuit gesproken kan worden.
- Openingsfase
- Exploratiefase
- Draai- en categorisatiefase
- Onderhandelingsfase
- Besluitvormingsfase
- Afsluitingsfase; in de afsluitingsfase worden de afspraken die gemaakt zijn om een einde aan de kwestie (het geschil) te maken, opgeschreven en ondertekend door beide partijen. In sommige gevallen kun je er een officiele vaststellingovereenkomst van laten maken.
Rol van de mediator, de onderliggende principes
- Mediators helpen mensen om hun eigen behoeften te onderkennen, problemen te verduidelijken, situaties te verkennen en te onderhandelen over hun eigen overeenstemming;
- Mediators geven geen adviezen aan de partijen in het conflict, maar helpen mensen om met elkaar te communiceren;
- Mediators zijn onpartijdig en hebben geen enkel belang bij de uitkomst van het proces.
(zoals verwoord in het onderzoek van Movisie uit 2015 Family mediation voor jongeren)
Verantwoording & succes
Om in te schatten of een casus geschikt is voor mediation wordt vaak gebruikt gemaakt van de escalatieladder van Glasl. Deze laat namelijk zien hoe een conflict zich kan ontwikkelen en waar de betrokkenen zich bevinden in een conflict.
Movisie noemt in het rapport drie indicatoren voor succes:
- De onderhandelingsbereidheid van partijen: als de partijen (nog) in staat zijn om naar elkaar te luisteren, in staat zijn elkaars situatie te doorzien en op zoek te willen gaan naar oplossingen dan spreken we van een grote onderhandelingsbereidheid (Combrink-Kuiter 2003). En een hoge onderhandelingsbereidheid leidt tot een hoog slagingspercentage, dus een goede uitkomst van het mediation traject.
- De extra kosten: als beide partijen geen extra kosten hoeven te maken voor de mediation blijkt de op overeenstemming groter te zijn. Dus hoe eerder de inzet van mediation bij een conflict, hoe hoger de kans dat ze tot goede oplossingen kunnen komen. En als de mediation kosteloos is voor partijen, bijvoorbeeld doordat een hulpverleningsinstelling deze in zijn aanbod heeft of de sessies vergoed worden.
- Een positief advies van de doorverwijzer als degene die de casus kent op een positieve manier doorverwijst is de verwachting dat dit een positieve invloed heeft op de deelname aan de mediation.